روز عرفه نيز مى‌تواند روز پيروزى انسان بر طاغوت نفس و نقطه درخشانى درتاريخ زندگى هر فردى باشد. روز عرفه روز تحول درونى و انقلاب معنوى با آن همه مزايا و ويژگى‌هاى ارزشمند براى هر مسلمان بيدار و آگاه است.روز عرفه از مصاديق بارز "ايام‌الله" است که در آن روز زمينه‌ها و مقدمات بيشترى براى رهيابى انسان به سوى کمال و سعادت وجود دارد. آمرزش گناهان، قبولى طاعات، آشنايى بيشتر با معارف اسلامي، تفکر و تامل در گذشته و آينده، برآورده شدن حاجات و توجه ويژه خداوند متعال به بندگان از جمله آنهاست.

از عرفه تا عرفات

در روز عرفه اولين حرکت حاجيان در سرزمين وحى بعد از احرام با توقف در صحراى عرفات آغاز مى‌شود.

آنان وظيفه دارند که از اذان ظهر روز نهم ماه ذى‌الحجه تا وقت نماز مغرب در آن بيابان توقف کرده و به ذکر و دعا و تفکر و نيايش بپردازند.

عرفات سرزمين معرفت و شناخت است . در اين عرصه پهناور و خالي از هويتهاي كاذب دنيايي ، فرصتي مناسب براي شناخت خود و آگاهی از جايگاه انسان در هستي فراهم مي شود.

عرفات به مساحت 18 کيلومترمربع در شرق مکه و در ميان راه طائف و مکه قرار دارد. اين بيابان به وسيله کوه‌هايى که به شکل نيم‌دايره در اطرافش قرار دارد مشخص شده است.

خداوند متعال در اين مورد مى‌فرمايد: “هرگاه مى‌خواهيد از بيابان عرفات کوچ کنيد خداوند را در مشعرالحرام ياد کنيد، او را به ياد آريد همان طور که شما را هدايت کرد گرچه شما قبل از آن از گمراهان بوديد.”(بقره /  198) .

وجه نامگذاری عرفه

درباره نامگذارى اين صحرا به عرفات نکاتى گفته شده که برخى عبارتند از: آدم و حوا همديگر را در اين ناحيه شناختند، اعمال حج به آدم يا ابراهيم(ع) در صحراى عرفه شناسانده شد و حاجيان همديگر را در اين ناحيه بيشتر مى‌شناسند.

ابن عباس در مورد نامگذاری روز عرفه می گوید: وقتى حضرت ابراهيم(ع) در خواب ديد که پسرش اسماعيل را در راه خدا قربانى مى‌کند تمام آن روز در انديشه بود که آيا اين خواب از جانب خداست يا نه؟
تا اينکه دوباره در شب دوم خواب را ديد چون صبح شد مطمئن گرديد که اين دستور از سوى خداست و آن روز عرفه بود.

عرفه روز عبادت و نیاش به درگاه الهی و روزبارش رحمت و مغفرت و عفو عمومی است، پیامبر اکرم (ص) در احادیثی در مورد روز عرفه می فرمایند:" خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه ، بندگان را از آتش دوزخ نمی رهاند، برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی شوند،گناه کارترین فرد در عرفات کسی است که از آن جا باز گردد در حالی که گمان می برد آمرزیده نخواهد شد ".

انس با خدا، اعتماد به نفس، ايجاد تعادل و آرامش، افزايش قدرت تحمل در مقابل مشکلات، رهايى از وابستگى‌هاى مادى و دنيوي، پايين‌آمدن از مرکب غرور و خودخواهي، مشخص شدن ارزش انسان و آموزشهاى اخلاقى و اجتماعى از دستاوردهاى ارزشمند دعاها بويژه مناجات‌هاى روز عرفه مى‌باشد.

عرفه،روز عفو و بخشش

دلیل برتری این روز بر روزهای دیگر به این خاطر است که خداوند در این روز از بنده های خود می گذرد و آنها را مورد عفو و بخشش قرار می دهد، پروردگار عالم روزهایی را برای بخشش بندگان مشخص کرده است ،روز عرفه نیز روزی است که خداوند به بهانه آن می خواهد بندگان خود را مورد بخشش قرار دهد.

اعتراف به گناه در برابر خداوند و همچنین واسطه قرار دادن معصومین برای استجابت دعا می تواند در زودتر رسیدن به حاجت موثر باشد.

امام سجاد(ع) در بخشی دیگر از این دعا می فرماید: خدایا بخشش و هدیه خود را در چنین روزی با عظمت گردان یعنی خداوند هدیه ای در این روز به بندگان خود می دهد که در روزهای دیگر نداده است، پس در روز عرفه این آمادگی از طرف خدا وجود دارد که به بنده ها توجه خاصی نماید.